Μηχανισμός δράσης της ρεφλεξολογίας – Θεωρητικές προσεγγίσεις

Συντάκτης: Σοφία Ραπτοπούλου

Παρά την πληθώρα των μαρτυριών αλλά και των στοιχείων και ενδείξεων που προέρχονται από μελέτες και κλινικές δοκιμές, ο ακριβής μηχανισμός δράσης της ρεφλεξολογίας δεν μας είναι ακόμα γνωστός. Αυτό δεν είναι παράδοξο, για δύο βασικούς λόγους: πρώτον, η ρεφλεξολογία είναι μια σχετικά νέα μέθοδος και δεύτερον, η έρευνα σχετικά με τη δράση της άρχισε να αναπτύσσεται μόλις την τελευταία εικοσαετία και επιβαρύνεται με σοβαρές μεθοδολογικές δυσκολίες που αναζητούν λύση.

Η συστηματική μελέτη των δημοσιευμένων και μη στοιχείων, οδήγησαν στη διατύπωση θεωριών σχετικά με τους βιολογικούς μηχανισμούς δράσης της ρεφλεξολογίας. Οι θεωρίες αυτές οδηγούν στην υπόθεση ότι συμμετέχουν ρυθμιστικοί και ελεγκτικοί μηχανισμοί του κυκλοφορικού και του νευρικού συστήματος που επιδρούν τόσο στην αποκατάσταση της ομοιόστασης* όσο και στην αντιμετώπιση του πόνου. Η υπόθεση αυτή θα πρέπει να διερευνηθεί σε μεγαλύτερη κλίμακα και να τεκμηριωθεί με χρήση των διαθέσιμων και έγκυρων μεθοδολογικών εργαλείων.

Είναι σημαντικό να τονίσουμε πως αυτές οι θεωρίες έχουν ικανό βαθμό εγκυρότητας λόγω των επαναλαμβανόμενων αποτελεσμάτων από την εφαρμογή ρεφλεξολογίας σε διάφορες ομάδες πληθυσμού, σε διαφορετικούς τόπους και χρόνους καθώς και σε παρόμοια αποτελέσματα κλινικών δοκιμών ―έστω και μικρής κλίμακας.

Κυκλοφορικό Σύστημα

Η έρευνα για την επίδραση της ρεφλεξολογίας στην αιματική κυκλοφορία και τους καρδιακούς δείκτες μας οδηγεί σε μια πρώτη διατύπωση της υπόθεσης συμμετοχής του κυκλοφορικού συστήματος στο μηχανισμό δράσης της. Πέρα από τη γενικότερη αιμοδυναμική επίδραση, υπάρχουν ενδείξεις για αλλαγές στην αιματική ροή σε συγκεκριμένα όργανα/περιοχές, μετά από ρεφλεξολογικούς χειρισμούς στα αντίστοιχα αντανακλαστικά των οργάνων/περιοχών.1, 2, 3, 4, 5, 6, 11, 12, 14, 15

Η επαρκής αιμάτωση των ιστών είναι απαραίτητη προϋπόθεση για τη σωστή λειτουργία ολόκληρου του οργανισμού. Υπάρχουν εγγενείς μηχανισμοί ελέγχου και ρύθμισης της αιμάτωσης των ιστών. Επιπροσθέτως, στη ρύθμιση της κυκλοφορίας συμμετέχει με αυστηρό έλεγχο και το νευρικό σύστημα – ιδιαίτερα ο κλάδος του Αυτόνομου Νευρικού Συστήματος.

Ξέρουμε πως η ρεφλεξολογία επιδρά στις καρδιαγγειακές παραμέτρους, με εφαρμογή χειρισμών στην αντανακλαστική περιοχή της καρδιάς.3 Ο τρόπος που γίνεται αυτό δεν μας είναι ακόμα γνωστός. Είναι αναγκαίο λοιπόν να διερευνηθεί αυτός ο μηχανισμός, με τη βοήθεια της υπάρχουσας γνώσης σχετικά με τη φυσιολογία του ανθρώπου.

Νευρικό Σύστημα

Υπάρχουν αξιοσημείωτες ενδείξεις για τη συμμετοχή του νευρικού συστήματος στο μηχανισμό δράσης της ρεφλεξολογίας.

Οι ενδείξεις αυτές αφορούν σε διαφορετικές λειτουργίες του Νευρικού Συστήματος – τόσο του Σωματικού όσο και του Αυτόνομου.

Επιγραμματικά αναφέρουμε:

• Tη σωματοτοπική σχέση μεταξύ της δραστηριότητας του εγκεφαλικού φλοιού και της αισθητηριακής διέγερσης αντανακλαστικών σημείων της ρεφλεξολογίας. Τα ευρήματα δείχνουν ότι η ρεφλεξολογική διέγερση προκαλεί μια σωματοαισθητική διαδικασία που αντιστοιχεί στην αντανακλαστική περιοχή που διεγείρεται.10, 13

• Τον τρόπο λειτουργίας των αντανακλαστικών κυκλωμάτων του οργανισμού και ιδιαίτερα του σωματο-σπλαχνικού (δερματο-σπλαχνικού), σύμφωνα με το οποίο, “κατά τη διέγερση κάποιων περιοχών της επιφάνειας του σώματος προκαλούνται αγγειακές αντιδράσεις και μεταβολές της λειτουργίας καθορισμένων σπλαχνικών οργάνων. Σ’ αυτό το φαινόμενο βασίζεται μια κλινική κατεύθυνση ιατρικής ρεφλεξοθεραπείας”.17

• Τη “Νευρωνική Θεωρία της Πύλης του Πόνου” που φαίνεται να εξηγεί την επίδραση των απτικών ερεθισμάτων στον πόνο.7, 8, 9

• Τις ιδιότητες των αισθητήριων υποδοχέων και των ελεύθερων νευρικών απολήξεων και τους τρόπους επίδρασής τους, ανάλογα με το είδος του ερεθίσματος.16

(βλ. στην ενότητα Έρευνες | Μηχανισμός Δράσης της Ρεφλεξολογίας)

Η καταγραφή αυτή αποτελεί επιγραμματική μόνο αναφορά στους πιθανούς μηχανισμούς δράσης της ρεφλεξολογίας. Η συστηματική και σε βάθος μελέτη όλων των στοιχείων που υπάρχουν αποτελεί βασικό σκοπό του Ινστιτούτου Μελέτης και Έρευνας της Ρεφλεξολογικής Αγωγής.

Ένα πρώτο βήμα για την πραγμάτωση αυτού του σκοπού είναι η δημιουργία “Εργαστηρίων Μελέτης” για το μηχανισμό δράσης, για τη μελέτη και επισκόπηση των ερευνών κλπ, ώστε να διατυπωθούν τεκμηριωμένες προτάσεις και συγκεκριμένα ερωτήματα προς διερεύνηση.

Στη διαδικασία αυτή δεν πρέπει να παραγνωριστεί η αξία ακόμα και των ερευνών που δεν μας δίνουν ενδείξεις για την επίδραση της ρεφλεξολογίας σε κάποιους τομείς. Εξακολουθούν να είναι πολύτιμο υλικό για μελέτη, επανασχεδιασμό και αναδιατύπωση των ερωτημάτων.

Είναι σημαντικό να ανοίξει ένας επιστημονικός διάλογος τόσο μεταξύ των ρεφλεξολόγων σε εθνικό και διεθνές επίπεδο όσο και με την ιατρική κοινότητα και τους επιστήμονες υγείας γενικότερα για να αποσαφηνιστούν ερωτήματα και θέματα σχετικά με τη δράση της ρεφλεξολογίας, ώστε αυτή να καταστεί χρήσιμο συμπληρωματικό και υποστηρικτικό εργαλείο στην κλινική πρακτική.

____________

* Ομοιόσταση: “Ο όρος ομοιόσταση χρησιμοποιείται από τους φυσιολόγους για να δηλώσουν τη διατήρηση στατικών ή σταθερών συνθηκών στο εσωτερικό περιβάλλον. Ουσιαστικά, όλα τα όργανα και οι ιστοί του σώματος επιτελούν λειτουργίες που συμβάλλουν στη διατήρηση των σταθερών αυτών καταστάσεων. Για παράδειγμα, οι πνεύμονες παρέχουν οξυγόνο στο εξωκυττάριο υγρό (εσωτερικό περιβάλλον οργανισμού) για τη συνεχή αναπλήρωση του οξυγόνου από τα κύτταρα, οι νεφροί διατηρούν σταθερές τις συγκεντρώσεις ιόντων και το γαστρεντερικό σύστημα προμηθεύει τις θρεπτικές ουσίες. Σε όλα τα λειτουργικά συστήματα, υπάρχουν ομοιοστατικοί μηχανισμοί ελέγχου.”16

Βιβλιογραφία

  1. Elshamy, K., & Elsafety, E. (2011). Effect of Nursing Interventions Using Foot Reflexology on Blood Pressure and Quality of Life of Hypertensive Patients at Mansoura University Hospitals: Preliminary Results. Medical Journal of Cairo University, 79(2), 193–202.
  2. Frankel, B. S. M. (1997). The effect of reflexology on baroreceptor reflex sensitivity, blood pressure and sinus arrhythmia. Complementary Therapies in Medicine, 5(2), 80–84.
  3. Jones, J., Thomson, P., Lauder, W., Howie, K., & Leslie, S. J. (2012). Reflexology has an acute (immediate) haemodynamic effect in healthy volunteers: a double-blind randomised controlled trial. Complementary Therapies in Clinical Practice, 18(4), 204–11.
  4. Joseph, P., Acharya, U. R., Kok, C., Chee, J., Choo, L., Iyengar, S. S., & Wei, H. (2004). Effect of reflexological stimulation on heart rate variability Effet de la stimulation reflexe sur la variabilité du rythme cardiaque, 25, 40–45. doi:10.1016/j.rbmret.2004.02.002
  5. Kaur, J., Kaur, S., & Bhardwaj, N. (2012). Effect of “foot massage and reflexology” on physiological parameters of critically ill patients, Nursing and Midwifery Research Journal, Vol-8, No.3, July 2012 , 223–233.
  6. Lu, W., Chen, G., & Kuo, C. (2011). Foot reflexology can increase vagal modulation, decrease sympathetic modulation, and lower blood pressure in healthy subjects and patients with coronary artery disease. Alternative Therapies in Health & Medicine, 17(4)
  7. Melzack, R. (1996). Gate control theory. Pain Forum, 5(2), 128–138.
  8. Melzack, R. (1999). From the gate to the neuromatrix. Pain, 82(null), S121–S126.
  9. Melzack, R. (2001). Pain and the neuromatrix in the brain. J Dent Educ., 65(12), 1378–1382.
  10. Miura, N., Akitsuki, Y., Sekiguchi, A., & Kawashima, R. (2013). Activity in the primary somatosensory cortex induced by reflexological stimulation is unaffected by pseudo-information: a functional magnetic resonance imaging study. BMC Complementary and Alternative Medicine, 13, 114.
  11. Moeini, M., Kahangi, L. S., Valiani, M., & Heshmat, R. (2011). The effect of reflexotherapy on some of the patients’ vital signs before CABG surgery. Iranian Journal of Nursing and Midwifery Research, 16(1), 24–8.
  12. Mur E, Schmidseder J, Egger I, Bodner G, Eibl G, Hartig F, Pfeiffer KP, Herold M (2001). Influence of reflex zone therapy of the feet on intestinal blood flow measured by color Doppler sonography.
  13. Nakamaru, T., Miura, N., Fukushima, A., & Kawashima, R. (2008). Somatotopical relationships between cortical activity and reflex areas in reflexology: a functional magnetic resonance imaging study. Neuroscience Letters, 448(1), 6–9.
  14. Ruiz Padial, E., Torres López, N., Luna Bujaldón, J., Espadas Villanueva, I., & Reyes del Paso, G. (2012). Cardiovascular effects of reflexology in healthy individuals: evidence for a specific increase in blood pressure. Alternative Medicine Studies, 2(1), e4.
  15. Sudmeier I, Bodner G, Egger I, Mur E, Ulmer H, Herold M. (1999). Changes of renal blood flow during organ-associated foot reflexology measured by color Doppler sonography, Forsch Komplementarmed, 1999 Jun; 6(3):129-34
  16. Guyton, Arthur, “Ιατρική Φυσιολογία”, κεφ. 45, 46, 47, Εκδόσεις Παρισσιάνου, Αθήνα 1992
  17. Στεργίου-Μιχαηλίδου Βασιλική, “Φυσιολογία του Αυτόνομου Νευρικού Συστήματος”, Εκδόσεις Παρισσιάνου, Αθήνα 2012